Tổ đỉa là bệnh lý da liễu phổ biến, tuy không gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe nhưng lại gây cản trở trong cuộc sống sinh hoạt hàng ngày. Những mụn nước mọc thành đám ở lòng bàn chân, lòng bàn tay lại gây mất thẩm mỹ và làm người bệnh ngứa ngáy, khó chịu.
Bệnh tổ đỉa là gì?
Tổ đỉa (tiếng anh là Dyshidrosis) hay còn gọi là bệnh chàm tổ đỉa là một dạng viêm cơ địa đặc biệt. Bệnh thường có biểu hiện là các mụn nước nhỏ gây ngứa ngáy ở lòng bàn tay, lòng bàn chân và rìa các ngón tay. Các nốt mụn có thể chứa dịch bên trong gây phồng rộp và bị vỡ khi tác động mạnh.
Dựa trên mức độ tổn thương, bệnh tổ đỉa được chia thành các thể bao gồm:
- Thể đơn giản: Đây là dạng tổ đỉa thường gặp nhất, chỉ hình thành các mụn nhỏ trên da, xuất hiện đầu tiên ở khu vực lòng bàn tay, gây ngứa và có thể lan rộng ra các khu vực khác
- Thể nhiễm khuẩn: Biểu hiện là các nốt mụn to, ở bên trong có mủ
- Thể bọng nước: Biểu hiện là các nốt mụn có kích thước bằng hạt đậu, bên trong có dịch nước và dễ vỡ
- Thể khô: Các nốt mụn mọc thành từng đám ở dạng khô, không chứa nước bên trong, có thể gây ngứa và tróc vảy da.
Triệu chứng của bệnh tổ đỉa
- Mụn nước: Mụn nước nhỏ, li ti, thường dưới 2mm, mọc rải rác hoặc tập trung thành đám ở ngón tay hoặc lòng bàn chân. Mụn nước có thể chứa dịch trong, sau đó chuyển sang màu đục và tự vỡ ra.
- Ngứa ngáy: Ngứa ngáy dữ dội, đặc biệt là vào ban đêm hoặc khi tiếp xúc với các hóa chất như xà phòng, chất kích thích.
- Nhiễm trùng: Ngứa có thể khiến người bệnh gãi nhiều, làm tổn thương da và dẫn đến nhiễm trùng. Một số người bệnh có thể bị sốt nhẹ, nhức đầu, mệt mỏi.
- Nứt nẻ và bong tróc: Vùng da tổn thương có thể sưng đỏ, nứt nẻ và bong tróc gây đau rát, khó chịu. Sau khi mụn nước vỡ, da lành lại có thể hình thành vảy bong tróc gây mất thẩm mỹ.
- Biến dạng móng tay, móng chân: Khi bệnh tiến triển nặng, người bệnh có thể gặp các biến chứng như viêm hạch bạch huyết gây biến dạng móng.
Hình ảnh bệnh tổ đỉa
Nguyên nhân gây ra bệnh tổ đỉa
- Di truyền: Nếu gia đình có người bị tổ đỉa, tỷ lệ mắc bệnh ở các thế hệ sau sẽ cao hơn bình thường. Theo thống kê có khoảng 50% bệnh nhân là do di truyền.
- Cơ địa dị ứng: Người có cơ địa dị ứng dễ mắc bệnh tổ đỉa hơn. Đặc biệt là những người mắc bệnh lý như hen suyễn, viêm thận, viêm gan. Các dị ứng thường gặp bao gồm: bụi nhà, phấn hoa, thức ăn, hải sản..
- Tiếp xúc với các chất kích ứng: Xà phòng, hóa chất... có thể gây bùng phát bệnh tổ đỉa. Việc lạm dụng một số loại thuốc điều trị bệnh hoặc mỹ phẩm cũng có thể khiến da bị tổn thương, tạo điều kiện gây bệnh tổ đỉa.
- Thay đổi thời tiết: Nắng nóng, hanh khô hoặc ẩm ướt cũng có thể làm bệnh bùng phát.
- Nhiễm nấm: Khi bị nấm tay chân, khả năng kháng khuẩn của da cũng kém hơn làm tăng nguy cơ nhiễm bệnh
- Rối loạn thần kinh giao cảm: Rối loạn thần kinh giao cảm có thể khiến da tiết mồ hôi nhiều hơn, tạo điều kiện cho vi khuẩn phát triển và gây bệnh tổ đỉa.
- Căng thẳng, stress: Căng thẳng trong thời gian dài có thể khiến cho sức đề kháng bị suy giảm, khiến các tác nhân gây bệnh dễ dàng xâm nhập.
Biến chứng của bệnh tổ đỉa
- Nhiễm trùng: Gãi ngứa có thể làm vỡ mụn nước, tạo điều kiện cho vi khuẩn xâm nhập và gây nhiễm trùng. Nhiễm trùng có thể khiến da sưng đỏ, nóng rát, chảy mủ và có thể dẫn đến sẹo.
- Viêm da mãn tính: Nếu không được điều trị, tổ đỉa có thể chuyển thành viêm da mãn tính. Viêm da mãn tính khiến da sần sùi, dày sừng và ngứa ngáy liên tục.
- Trở ngại trong di chuyển: Với những bệnh nhân bị mụn nước mọc ở chân, việc đi lại cũng dễ khiến mụn bị vỡ, sưng và bị nhiễm khuẩn
- Ảnh hưởng tâm lý: Ngứa ngáy và tổn thương da do tổ đỉa có thể ảnh hưởng đến tâm lý người bệnh. Người bệnh có thể cảm thấy tự ti, ngại giao tiếp xã hội.
- Biến dạng móng tay, móng chân: Ở những trường hợp tổ đỉa nặng, có thể dẫn đến biến dạng móng tay, móng chân.
Các phương pháp chẩn đoán
Chẩn đoán xác định
Dựa trên tiền sử bệnh: Bác sĩ sẽ hỏi về các triệu chứng, thời gian khởi phát, các yếu tố gây bệnh, tiền sử dị ứng và các bệnh lý khác để phán đoán
Khám lâm sàng: Bác sĩ sẽ khám da để tìm kiếm các dấu hiệu của tổ đỉa, bao gồm mụn nước, ngứa ngáy, sưng đỏ và nứt nẻ da.
Xét nghiệm: Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể yêu cầu thực hiện các xét nghiệm cận lâm sàng bao gồm:
- Xét nghiệm dị ứng: Thực hiện các xét nghiệm tìm dị nguyên để xác định bệnh nhân có bị dị ứng với các chất gây kích ứng nào không
- Xét nghiệm máu: Dùng để xác định mức IgE (immunoglobulin E) cho biết dấu hiệu của dị ứng hoặc để loại trừ các bệnh vẩy nến nặng.
- Sinh thiết: Bác sĩ sẽ tiến hành xét nghiệm sinh thiết bằng cách lấy mẫu da để kiểm tra dưới kính hiển vi
Chẩn đoán phân biệt
- Bệnh chàm (Eczema): Biểu hiện là mu bàn tay xuất hiện mụn nước nông, phủ kín bề mặt bị tổn thương.
- Bệnh nấm: Thường xuất hiện mụn nước, có bờ viền hoặc đôi khi viền bị đứt quãng. Kết quả phát hiện dương tính khi xét nghiệm tìm vi nấm ở người bệnh.
Đối tượng nào có nguy cơ mắc bệnh tổ đỉa?
- Thường gặp phổ biến ở độ tuổi từ 20 đến 40 tuổi
- Người có cơ địa dị ứng.
- Người có tiền sử gia đình mắc tổ đỉa
- Người thường xuyên tiếp xúc với các chất kích thích, hóa chất nguy hại
- Người sống trong môi trường ô nhiễm
- Người bị rối loạn thần kinh giao cảm.
- Người đang gặp căng thẳng
Biện pháp phòng ngừa bệnh
- Hạn chế tiếp xúc với các yếu tố kích ứng: Tránh sử dụng những loại hóa chất tẩy rửa mạnh, độc hại. Nếu tiếp xúc cần mang gang tay phòng ngừa. Nên ưu tiên sử dụng các sản phẩm dịu nhẹ để tránh gây kích ứng cho da.
- Giữ cho da sạch sẽ và khô ráo: Nên tắm rửa thường xuyên với nước ấm và xà phòng diệt khuẩn dịu nhẹ. Sau khi tắm cần lau khô da, tránh để bị ẩm ướt trong một thời gian dài
- Sử dụng thuốc điều trị bệnh theo chỉ dẫn của bác sĩ: Tránh lạm dụng thuốc khiến hàng rào bảo vệ da bị ảnh hưởng
- Giảm căng thẳng: Một số bộ môn thể dục như yoga, thiền có thể giúp giảm tình trạng căng thẳng hiệu quả.
- Chế độ ăn uống: Nên ăn nhiều rau xanh, trái cây, uống nhiều nước. Hạn chế ăn các thức ăn cay nóng, nhiều dầu mỡ, đồ ngọt.
Bệnh nhân bị tổ đỉa khi nào cần gặp bác sĩ?
- Xuất hiện mụn nước, phát ban trên da nhưng không biết nguyên nhân cụ thể
- Mụn nước ở tay, chân bị vỡ gây nhiễm trùng da
Cách trị bệnh tổ đỉa
Khi điều trị bệnh tổ đỉa, người bệnh cần tuân thủ theo nguyên tắc sau:
- Tránh các yếu tố khởi phát gây bệnh như chất hóa học, chất tẩy rửa và nguyên gây dị ứng
- Điều trị tình trạng viêm
- Phối hợp với các biện pháp chăm sóc để giảm tình trạng bệnh.
Dưới đây là các phương pháp điều trị tổ đỉa phổ biến nhất:
Chữa bệnh tổ đỉa bằng thuốc Tây Y
- Corticosteroid tại chỗ: Thông thường ban đầu, bác sĩ sẽ kê sử dụng steroid loại I, sau đó sử dụng loại II và loại III dạng thuốc mỡ để thấm vào da tốt hơn. Các loại hoạt chất corticosteroid được chỉ định bao gồm Clobetasol propionate 0,05% hoặc Betamethasone dipropionate 0,05% bôi 2 lần/ngày trong 2 - 4 tuần. Bên cạnh đó, có thể kết hợp với thuốc chống ngứa tại chỗ với pramoxine.
- Chất ức chế calcineurin: Thuốc gồm tacrolimus và pimecrolimus. Thuốc có ưu điểm so với corticosteroid tại chỗ là ít gây tác dụng phụ như sốc phản vệ, không gây teo da, mỏng da và không gây giãn mao mạch.
- Onabotulinum toxin A: Giúp giảm ngứa nhanh chóng, thường được kê trong các trường hợp nghiêm trọng.
- Thuốc ức chế miễn dịch: Với những trường hợp bị tổ đỉa nghiêm trọng, bác sĩ thường kê azathioprine, methotrexate, mycophenolate mofetil, cyclosporin hoặc etanercept với liều lượng phù hợp. Không tự ý sử dụng vì có thể dẫn đến ngộ độc.
- Nickel chelat hóa và Khellin: Thuốc niken chelat hóa được chỉ định cho những bệnh nhân nhạy cảm với nickel. Còn Khellin thường được sử dụng để kết hợp với liệu pháp chiếu UVA cho các trường hợp nặng.
Liệu pháp ánh sáng
Bác sĩ có thể chiếu tia UVA hoặc UVA-1 kết hợp với psoralen uống hoặc bôi khoảng từ 2-3 lần/tuần để cải thiện tình trạng nổi mụn nước và ngứa. Thông thường, liều khởi đầu điều trị tổ đỉa là 0.5J. Những lần tiếp theo sẽ tăng thêm 0.5J.
Chữa bệnh tổ đỉa bằng phương pháp dân gian
- Sử dụng lá lốt: Lấy khoảng 50g lá lốt, rửa sạch. Sau đó giã nát, vắt lấy nước cốt uống hàng ngày
- Sử dụng tỏi: Sử dụng 3 củ tỏi và 300ml rượu trắng. Tỏi rửa sạch, đập dập rồi ngâm với rượu trong khoảng 7 ngày. Dùng rượu bôi lên các vùng da cần điều trị trong khoảng 10 phút (Không được để quá lâu có thể làm da bị tổn thương)
- Lá trầu không: Dùng lá trầu không rửa sạch, vò nát, rồi cho vào ấm nước đun sôi. Chờ nước nguội thì dùng để ngâm rửa vùng da bị tổ đỉa.
- Muối: Chuẩn bị 2 thìa muối hạt, bỏ vào chảo rang nóng trong 10 phút. Đợi muối nguội bớt thì bỏ ra một cái khăn mỏng, đắp lên vùng da bị tổ đỉa trong khoảng 20 phút. Áp dụng 2 lần mỗi ngày trong khoảng 10 ngày.
Chữa bệnh tổ đỉa bằng Đông Y
Theo quan niệm trong Đông y, bệnh tổ đỉa xuất hiện ở bàn tay gọi là trường phong, còn ở bàn chân gọi là thấp cước khí. Phong, thấp, nhiệt tà hoặc độc tà là căn nguyên gây ra bệnh.
Các bài thuốc cổ truyền dùng để chữa bệnh tổ đỉa cũng rất đa dạng gồm bài thuốc dạng uống, dạng bôi hoặc dạng ngâm tắm. Tùy theo mức độ và tình trạng, người bệnh có thể áp dụng riêng lẻ hoặc kết hợp các phương pháp với nhau để đạt được hiệu quả tốt nhất.
Bài thuốc chữa bệnh đông y dạng uống
- Bài thuốc 1: Dùng để trị bệnh tổ đỉa ở vị trí lòng bàn tay. Bài thuốc bao gồm tỳ giải (12g), sinh địa(16g), ích mẫu(16g), hoàng bá (12g), ý dĩ(16g), kinh giới(16g), cỏ nhọ nồi(16g), ké đầu ngựa (16g). Sắc thuốc lên rồi chia lượng thuốc thành 3 lần uống trong ngày.
- Bài thuốc 2: Dùng để trị tổ đỉa ở lòng bàn tay. Các vị thuốc cần chuẩn bị gồm có đương quy(12g), thương truật(12g), hoàng bá(12g), liên kiều(12g), bạch thược(12g), xuyên khung(12g), ý dĩ(16g), sinh địa(16g). Sau khi sắc lên, chia lượng thuốc thành 3 lần uống trong ngày
- Bài thuốc 3: Dùng để trị tổ đỉa ở lòng bàn chân. Các vị thuốc bao gồm ké đầu ngựa (16g), kim ngân(12g), thổ phục(20g), ý dĩ(16g), sinh địa(16g), tỳ giải(12g), hy thiêm(16g), kinh giới(12g), cam thảo đất(12g), cây cứt lợn(12g). Sắc thuốc lên rồi chia làm 3 lần uống mỗi ngày.
- Bài thuốc 4: Dùng để trị tổ đỉa ở lòng bàn chân. Các vị thuốc cần chuẩn bị bao gồm ý dĩ(16g), tỳ giải(16g), ké đầu ngựa(16g), thổ phục linh(40g). Sau khi sắc thuốc xong chia làm 3 lần uống trong ngày.
Bài thuốc chữa bệnh đông y dạng bôi
- Bài thuốc 1: Dùng cây mỏ quả nấu thành cao, sau đó, thoa lên vùng da bị tổ đỉa mỗi ngày khoảng 2 lần.
- Bài thuốc 2: Tán ô tặc cốt, thanh đại, bằng sa, phèn phi thành bột cho mịn rồi rắc vào những vùng da bị tổ đỉa, sau đó rửa sạch bằng nước sắc tô mộc
Bài thuốc chữa bệnh đông y ngâm rửa
- Bài thuốc 1: Dùng lá tô mọc hoặc móng tay sắc rồi ngâm rửa tay chân hằng ngày
- Bài thuốc 2: Dùng hoàng cầm, thương nhĩ, thương truật, phù bình, khổ sâm, hương phụ, sắc lên để rửa hàng ngày
- Bài thuốc 3: Dùng bán chi liên đem sắc lên và ngâm tay vào khi còn ấm trong khoảng 15 phút.
Dược liệu điều trị bệnh tổ đỉa
Trong Đông y, có rất nhiều loại dược liệu được ứng dụng để điều trị bệnh mề đay. Tiêu biểu phải kể đến như sinh địa, ích mẫu, hoàng bá, ké đầu ngựa, tỳ giải, đương quy....giúp hỗ trợ chống viêm, thanh nhiệt, giải độc hiệu quả. Để đạt được hiệu quả cao nhất trong quá trình điều trị, bạn nên đến các nhà thuốc uy tín để được hỗ trợ bởi chuyên gia.
Trên đây là toàn bộ thông tin về bệnh tổ đỉa. Đây là bệnh lý không gây nguy hiểm nhưng gây rất nhiều bất lợi cho cuộc sống. Người bệnh không nên chủ quan, cần thăm khám và điều trị kịp thời.
