Hiện nay, đông trùng hạ thảo được nuôi cấy bằng cách tiêm chủng nấm vào nhiều loại cơ chất khác nhau gồm môi trường dịch lỏng, môi trường bán rắn và nuôi cấy trực tiếp ký chủ,… Mỗi một loại sẽ có chất lượng khác nhau, trong đó loại đông trùng hạ thảo nuôi cấy ký chủ trên nhộng tằm được nhận định đem lại chất lượng vượt trội hơn hẳn. Bài viết dưới đây sẽ lý giải lý do tại sao phải nuôi cấy đông trùng hạ thảo trên nhộng tằm. Quy trình nuôi cấy cho chất lượng sản phẩm sở hữu chất lượng sánh ngang với đông trùng hạ thảo tự nhiên với giá thành “tiếp cận” được đến đông đảo người tiêu dùng.
Điểm qua một số cách nuôi cấy đông trùng hạ thảo phổ biến hiện nay
Đông trùng hạ thảo nuôi cấy ra đời là “bước đột phá” của các nhà khoa học trên thế giới, từ đây người tiêu dùng có cơ hội sử dụng “thượng dược” với giá thành phải chăng.
Trên thị trường hiện nay, kể cả các sản phẩm ngoại nhập hay sản xuất trong nước thì có 3 phương pháp phổ biến để nuôi cấy đông trùng hạ thảo nhân tạo.
- Nuôi cấy trên môi trường dịch lỏng để thu khuẩn ty (tức sợi nấm)
- Nuôi cấy trên môi trường bán rắn, phổ biến như ngũ cốc (gạo lứt, lúa mì, hạt kê, bột đậu, cám bắp, hạt kê, đậu xanh, cao lương, hạt hướng dương,…) và nhộng tằm để thu quả thể
- Nuôi cấy trực tiếp trên ký chủ như nhộng tằm, ve sầu, sâu non… để thu cả giá thể và quả thể.
Mỗi một phương pháp nuôi cấy khác nhau sẽ cho ra đời sản phẩm đông trùng hạ thảo nuôi cấy với chất lượng khác nhau. Bên cạnh yếu tố môi trường thì chất lượng chủng nấm, công nghệ nuôi cấy cũng quyết định chính yếu đến chất lượng.
Chất lượng đông trùng hạ thảo nuôi cấy thể hiện qua hàm lượng hoạt chất so với loại đông trùng hạ thảo tự nhiên. Hiện nay, có một số đơn vị uy tín tại Việt Nam đã nuôi cấy đông trùng hạ thảo đạt hàm lượng hoạt chất tương đương với đông trùng hạ thảo tự nhiên.
Vậy, nếu đặt 3 phương pháp nuôi cấy trên lên bàn cân thì liệu đâu sẽ là phương pháp cho hàm lượng hoạt chất tối ưu nhất?
Lý giải tại sao đông trùng hạ thảo nuôi cấy trên nhộng tằm đắt giá nhất hiện nay
Trong 3 phương pháp nuôi cấy, đông trùng hạ thảo ký chủ nhộng tằm luôn có giá thành đắt hơn hẳn 2 loại còn lại. Có nhiều nguyên do dẫn đến sự chênh lệch về giá thành này.
Nuôi cấy đông trùng hạ thảo ký chủ nhộng tằm đòi hỏi kỹ thuật công nghệ tân tiến
Dễ thấy, để nuôi cấy đông trùng hạ thảo ký chủ trên nhộng tằm đòi hỏi chuẩn bị kỹ lưỡng, kỹ thuật cao hơn hẳn.
Với 2 phương pháp còn lại, chủng nấm được cấy vào môi trường cơ chất (dịch lỏng hoặc bán rắn). Sau 7 – 10 ngày, các sợi nấm ăn kín toàn bộ bề mặt sinh khối, sẽ được chuyển tiếp sang giai đoạn tạo quả thể, nuôi quả thể và thu hoạch. Bên cạnh đó, cơ chế nuôi cấy đông trùng hạ thảo nuôi ký chủ nhộng tằm tương đồng với cơ chế nhiễm nấm của đông trùng hạ thảo tự nhiên.
Sau khi chọn kén nhộng khoẻ mạnh, sáng màu, đạt chuẩn, không dùng hoá chất, tiếp đó chiếu tia UV khử khuẩn, khử virus. Chủng nấm được cấy trực tiếp vào nhộng tằm đặt riêng trong từng ống nghiệm khác nhau để đảm bảo chất lượng nấm, không lây nhiễm chéo. Tiếp đó mới đến quy trình nuôi quả thể và thu hoạch.
Do đó, nếu nuôi cấy trên môi trường lỏng hoặc bán rắn sẽ thu hoạch được nấm trùng thảo dạng nguyên sinh khối hoặc thành chùm. Còn với đông trùng hạ thảo ký chủ nhộng tằm sẽ cho sợi nấm riêng lẻ. Nhờ đó mà có chất lượng tốt hơn do hấp thụ được dưỡng chất từ cơ chất nhiều hơn, sợi nấm to hơn, mập mạp hơn.
Đông trùng hạ thảo ký chủ nhộng tằm đảm bảo an toàn cho sức khoẻ
Trong quá trình nuôi cấy đông trùng hạ thảo, nhiều đơn vị sử dụng dịch thể được pha chế từ hoá sinh tổng hợp, gồm các thành phần hoá chất như KH2PO4, NH4(SO4)2, MgSO4,…
Với sản phẩm nuôi cấy nguyên sinh khối trong dịch thể thì sự tồn dư dư lượng hoá chất là nhiều nhất. Còn với nuôi trên môi trường bán rắn có sự pha trộn giữa cơ chất rắn và dịch thể theo tỷ lệ nhất định (thương là 1/1.3) thì ít nhiều vẫn cần dịch thể hoá chất. Trong khi đó, nuôi cấy trên nhộng tằm sẽ tiêm trực tiếp chủng nấm vào cơ chất rắn, không dùng dịch thể, đảm bảo an toàn tối ưu.
Bên cạnh đó, một số đơn vị nuôi cấy còn sử dụng một số chất kháng sinh giảm nhiễm khuẩn, chất điều tiết sinh trưởng để tăng khả năng sinh trưởng của quả thể và sợi nấm. Song, hiện nay, có nhiều đơn vị uy tín đã nghiên cứu thay thế các dịch thể từ hoá chất bằng các chất hữu cơ tự nhiên, giải quyết triệt để vấn đề này. Do đó, khi chọn mua đông trùng hạ thảo nuôi cấy, người tiêu dùng nên xem xét kỹ lưỡng về quy trình nuôi cấy, chọn lựa thương hiệu uy tín để đảm bảo cho sức khoẻ.
Tâm lý chuộng “hàng nguyên thuỷ” của người tiêu dùng
Trong tâm trí của người tiêu dùng, đông trùng hạ thảo vốn mang hình dạng nửa con nửa cây. Phần dưới là ấu trùng sâu non và thân trên là sợi nấm.
Do đó, rất nhiều người tiêu dùng e dè khi mua đông trùng hạ thảo nuôi cấy nhưng chỉ có phần nấm. Thực chất, khi nuôi cấy trong môi trường dịch lỏng hoặc chất bán rắn thì sẽ chỉ thu hoạch được phần sợi nấm.
Chỉ có loại ký chủ nhộng tằm sẽ cho ra sản phẩm gồm cả phần giá thể và quả thể, mang hình dáng nguyên thuỷ của đông trùng hạ thảo tự nhiên. Mặt khác, có nhiều nghiên cứu chứng minh rằng, loại mang cả sợi nấm và quả thể nuôi cấy mang hiệu quả dược lý không kém gì so với loại tự nhiên.
Một số số liệu so sánh chất lượng giữa các loại đông trùng hạ thảo nuôi cấy hiện nay
Trong đề tài nghiên cứu đông trùng hạ thảo chuyên sâu của Viện nghiên cứu và phát triển Y dược cổ truyền dân tộc. Cho thấy những số liệu khách quan về chất lượng giữa 3 loại đông trùng hạ thảo nuôi cấy phổ biến hiện nay.
Chủng nấm Cordyceps Militaris cho năng suất không cao trên môi trường nhộng tằm, nhưng lại tốt trên môi trường ngũ cốc. Trong khi đó, nuôi cấy trên nhộng tằm cho hàm lượng hoạt chất hoá sinh quý hiếm như Cordycepin, Adenosine,… cao hơn nhiều so với nuôi cấy trên ngũ cốc.
Cụ thể, khi nghiên cứu nuôi cấy chủng nấm Cordyceps Militaris trên các môi trường khác nhau gồm bắp kê, bắp, cơm, nhộng cho các kết quả sau đây (trong điều kiện nuôi cấy đảm bảo).
- Cơ chất nhộng tằm cho tỷ lệ hình thành sinh khối quả thể cao nhất. Điều này hoàn toàn hợp lý bởi nhộng tằm cũng thuộc bộ côn trùng cánh vảy, trong tự nhiên nấm Cordyceps Militaris cũng ký sinh trên loại côn trùng này. Nhộng tằm được đánh giá là giá thể thay thế gần nhất so với ký chủ mà nấm ký sinh tự nhiên.
- Hàm lượng Adenosine ở quả thể và sợi nấm trên giá thể nhộng cao nhất và khác biệt lớn so với các loại còn lại, thấp nhất là cơm.
- Hàm lượng Cordycepin trên quả thể và cả sợi nấm của giá thể nhộng cũng cao nhất so với các loại còn lại.
Từ những lý do trên, có thể thấy, đông trùng hạ thảo nuôi cấy ký chủ nhộng tằm là loại cho hàm lượng hoạt chất hoá sinh cao nhất so với đông trùng hạ thảo tự nhiên. Do đó, đây cũng là loại đông trùng hạ thảo có giá thành đắt nhất hiện nay.
