Thay đổi tâm sinh lý, áp lực học tập, thi cử… khiến nhiều học sinh rơi và tình trạng mất ngủ ở tuổi dậy thì. Hiện tượng phổ biến này không chỉ ảnh hưởng tới học tập và sinh hoạt mà còn gây hệ lụy sức khỏe, suy giảm hệ miễn dịch. Vậy làm thế nào để khắc phục mất ngủ, khó ngủ ở tuổi dậy thì?
Nguyên nhân khó ngủ ở tuổi dậy thì
Nếu như trước đây hiện tượng trằn trọc, khó ngủ, ngủ hay thức giấc… chỉ thường xảy ra ở người cao tuổi, phụ nữ tiền mãn kinh thì nay, mất ngủ ở tuổi dậy thì ngày càng có xu hướng gia tăng. Lý giải cho hiện tượng này, các chuyên gia đã đưa ra một số nguyên nhân cơ bản dưới đây.
- Sự thay đổi hormone trong giai đoạn dậy thì
Những thay đổi bất thường của hormone tuyến giáp hoặc nồng độ cortisol không chỉ khiến thể trạng trẻ phát triển nhanh chóng, mà còn dễ gây căng thẳng. Điều này là một trong những nguyên nhân gây khó ngủ, mất ngủ ở người trẻ tuổi
- Áp lực học tập, thi cử
Ngày này, trẻ em đang phải “chạy đua” với điểm số và thành tích để đáp ứng kì vọng của các bậc phụ huynh. Áp lực trong học tập và thi cử nhiều khi còn gây ra những gánh nặng và stress hơn cả áp lực công việc. Hệ thần kinh thường xuyên căng thẳng, không được nghỉ ngơi dễ khiến trẻ mệt mỏi, trằn trọc khó ngủ hay ngủ không sâu giấc.
- Thường xuyên sử dụng các thiết bị điện tử
Nhiều trẻ em ngày nay, đặc biệt là độ tuổi dậy thì có xu hướng nghiện các thiết bị điện tử như ipad, điện thoại thông minh, laptop… Thời gian các em sử dụng lại thường là buổi tối, trước khi đi ngủ. Lúc này, tia sóng từ các thiết bị sẽ gây ảnh hưởng thần kinh cùng sự hưng phấn, tập trung khi chơi điện tử khiến các em không thả lỏng tinh thần ngay được, khó bắt đầu vào giấc ngủ.
- Thói quen thức khuya
Quá nhiều bài tập và kiến thức cần nhớ mỗi ngày, khiến trẻ phải thức khuya, thậm chí uống cà phê để duy trì sự tỉnh táo vào buổi tối. Điều này khiến đồng hồ sinh học của cơ thể bị thay đổi, là nguyên nhân gây khó ngủ ở tuổi dậy thì.
- Thói quen ăn vặt buổi tối
Ăn vặt vào buổi tối những món khó tiêu, nước uống có gas, socola hay kẹo ngọt đều có thể gây mất ngủ. Bởi hệ tiêu hóa vốn đang trong thời gian nghỉ ngơi phai hoạt động tăng cường; đồng thời hiện tượng ợ nóng, đầy bụng, khó tiêu cũng khiến trẻ ngủ không ngon giấc.
- Không gian ngủ kém chất lượng
Phòng ngủ chật chội, nóng bức, bí bách, thiếu oxy… đều có thể là nguyên nhân gây mất ngủ. Đặc biệt, một không gian nhiều tiếng ồn và ánh sáng mạnh sẽ khiến trẻ dễ mộng mị, giật mình khi ngủ.
- Yếu tố bệnh lý
Ngoài những nguyên nhân thường gặp trên, mất ngủ ở tuổi dậy thì còn xuất phát từ yếu tố bệnh lý. Một số bệnh gây ảnh hưởng giấc ngủ như: viêm da, ngứa, bệnh tim, trầm cảm, nhiễm trùng đường hô hấp, suy nhược thần kinh…
Triệu chứng của bệnh mất ngủ tuổi dậy thì
Bệnh mất ngủ, khó ngủ ở lứa tuổi dậy thì có những dấu hiệu phổ biến sau:
- Trằn trọc, không cảm thấy buồn ngủ vào ban đêm
- Không ngủ sâu giấc, hay bị thức giấc nhiều lần và khó ngủ lại
- Thời gian ngủ ít, tỉnh dậy từ rất sớm
- Cơ thể mệt mỏi, uể oải khi tỉnh giấc vào buổi sáng
- Buồn ngủ, ngủ gà ngủ gật ban ngày
Tùy vào biểu hiện và thời gian khó ngủ, chứng mất ngủ ở lứa tuổi dậy thì thường được chia làm 2 nhóm: mất ngủ cấp tính và mất ngủ mãn tính.
- Mất ngủ cấp tính
Được hiểu là chứng mất ngủ ở tuổi dậy thì diễn ra trong thời gian ngắn, dễ điều trị và thường không tái phát. Hiện tượng này xảy ra do các nguyên nhân khách quan, có tác động nhất thời tới tâm lý, như: chuẩn bị bước vào kì thi quan trọng, nhà có tin bất ngờ, một sự kiện lớn chuẩn bị diễn ra, đột ngột thay đổi không gian sống…
Trong những trường hợp này, mất ngủ cấp tính diễn ra trong thời gian ngắn và tự khỏi sau khi tâm lý của trẻ bình ổn trở lại. Lúc này, thay vì áp dụng các biện pháp mạnh, cha mẹ nên thiết lập thói quen sinh hoạt lành mạnh và tạo tâm lý thoải mái cho con.
- Mất ngủ mãn tính (mất ngủ kinh niên):
Những trường hợp trẻ ở tuổi dậy thì thường xuyên mất ngủ, với tần suất ít nhất 3 đêm mỗi tuần và lặp lại liên tục trong khoảng thời gian từ 3 tháng trở lên được gọi là mất ngủ mãn tính. Lúc này, chứng mất ngủ ở trẻ đã trở thành một căn bệnh, khó điều trị và ảnh hưởng đến sinh hoạt cũng như sức khỏe.
Khó ngủ, mất ngủ ở tuổi dậy thì gây tác hại gì? Khi nào cần đi khám bác sĩ?
Khó ngủ, mất ngủ, ngủ không sâu giấc… kéo dài thường xuyên ở tuổi dậy thì có thể gây ra các tác hại:
- Thiếu tập trung và suy giảm trí nhớ, ngủ gà ngủ gật trong giờ học gây ảnh hưởng thành tích học tập của trẻ
- Cơ thể mệt mỏi, uể oải, thiếu linh hoạt khi tham gia các hoạt động ngoài trời, không hòa đồng cùng các bạn
- Rối loạn cân nặng, gia tăng nguy cơ béo phì, dẫn đến tâm lý tự ti
- Ảnh hưởng đến ngoại hình và làn da, dễ nổi mụn, da xuống sắc, nám màu…
- Tâm lý căng thẳng, dễ bị kích động, nổi nóng, thậm chí gia tăng xu hướng bạo lực và trầm cảm
Trong trường hợp trẻ bị mất ngủ kéo dài, đã áp dụng các biện pháp điều trị tại nhà mà không thuyên giảm, gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới sức khỏe thì nên được đi khám để tư vấn và xin ý kiến bác sĩ. Các bậc phụ huynh có thể đưa trẻ tới gặp các chuyên gia về thần kinh để điều trị theo đúng phác đồ, tránh để bệnh kéo dài.
Đặc biệt cần lưu ý khi chứng mất ngủ ở người trẻ tuổi đi kèm các dấu hiệu như: da xanh xao, thiếu máu, dễ hoa mắt, chóng mặt, tinh thần không tỉnh táo… Bởi bệnh mất ngủ mãn tính có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân, thậm chí là biểu hiện của các bệnh lý nguy hiểm như suy nhược thần kinh, trầm cảm, bệnh tim…
Điều trị chứng mất ngủ ở tuổi dậy thì
Dù ở “tuổi ăn tuổi ngủ” nhưng nhiều trẻ phải đối mặt với chứng mất ngủ, khó ngủ, gây nhiều ảnh hưởng về sức khỏe và tâm lý. Để khắc phục tình trạng này, trẻ cùng cha mẹ có thể tham khảo các biện pháp dưới đây.
Điều trị bằng Tây y
Để cải thiện giấc ngủ ở tuổi dậy thì, Tây y thường điều trị bằng các loại thuốc ngủ liều nhẹ hoặc thuốc an thần, tùy tình trạng của người bệnh. Nhóm thuốc ngủ phổ biến như: phenobarbital, thuốc kháng histamin, diphenylhydramin…
Tuy nhiên, một số nhóm thuốc điều trị mất ngủ chống chỉ định bởi gây ảnh hưởng thần kinh, có thể gây phụ thuộc thuốc và mất ngủ trắng đêm nếu không dùng thuốc. Thuốc điều trị mất ngủ, khó ngủ trong Tây y thường có tác dụng phụ: suy giảm khả năng tập trung, suy giảm trí nhớ, dễ ngủ gật trong lớp… Vì vậy, trẻ ở tuổi dậy thì cần hết sức lưu ý và cân nhắc khi sử dụng loại thuốc này. Việc sử dụng thuốc theo đúng phác đồ điều trị, liều lượng và chỉ định của bác sĩ sẽ giúp hạn chế tối đa những tác dụng không mong muốn.
Điều trị bằng Đông y
Bên cạnh Tây y, Đông y cũng nghiên cứu ra nhiều bài thuốc giúp loại trừ nguyên nhân gây mất ngủ, điều trị chứng khó ngủ hiệu quả.
- Bài thuốc Đông y điều trị cơ thể suy nhược. Bao gồm các vị thuốc: đương quy, cam thảo, phục linh, truật, điếu đằng câu, xuyên khung, sài hồ được sắc theo đơn của thầy thuốc. Ngày uống 3 lần.
- Bài thuốc Đông y điều trị tâm tỳ hư, giúp an thần. Bao gồm các vị thuốc: nhân sâm, viễn chí, phục thần, phục linh, thạch xương bồ, long vỉ được sắc theo đơn của thầy thuốc. Ngày uống 3 lần.
- Bài thuốc Đông y điều trị vấn đề về dạ dày, cải thiện giấc ngủ. Bao gồm các vị thuốc: quất hồng bì, phục linh, chỉ thực, bán hạ, cam thảo, trúc như được sắc theo đơn của thầy thuốc. Ngày uống 3 lần.
Kinh nghiệm dân gian cải thiện giấc ngủ
Trẻ ở tuổi dậy thì bị mất ngủ có thể tham khảo một số thảo dược dân gian đã được lưu truyền nhiều đời, có tác dụng an thần hiệu quả như: lạc tiên, hoa cúc, tâm sen (tim sen), nụ tam thất…
- Nụ tam thất chữa mất ngủ: Tam thất phơi khô, sao vàng sử dụng như một loại trà. Mỗi lần uống chỉ cần dùng 3 – 5 bông tâm thất hãm lấy nước, uống 1 – 2 lần mỗi ngày.
- Lạc tiên: Sử dụng 15gr lạc tiên khô hãm lấy nước (tương tự hãm trà) để trẻ uống hàng ngày. Hoặc, lạc tiên tươi (phần ngọn) có thể sử dụng như một loại rau trong bữa ăn hàng ngày.
- Tâm sen (tim sen): Sử dụng 5 – 10gr tâm sen phơi khô để sao vàng, khử bớt độc tố hãm thay trà uống hàng ngày. Kết hợp cùng các món ăn chế biến từ hạt sen: cháo sen, chè sen, gà hầm sen… để tăng hiệu quả .
- Hoa cúc (cúc La Mã): Hãm hoa cúc phơi khô, tốt nhất là cúc La Mã với nước sôi trong khoảng 15 – 30 phút, uống mỗi ngày vào buổi chiều tối. Để dễ uống, có thể thêm một chút mật ong hay đường phèn.
- Đậu xanh: Kết hợp đậu xanh cùng với các loại hạt khác như hạt sen, tam thất, đậu đen xay nhuyễn, tán thành bột mịn, sử dụng để uống vào buổi sáng (như một loại ngũ cốc).
Phòng ngừa chứng mất ngủ ở tuổi dậy thì
Để phòng ngừa bệnh mất ngủ ở trẻ dậy thì, bạn có thể tham khảo một số biện pháp đơn giản dưới đây.
- Đi ngủ và thức dậy sớm, vào một giờ cố định trong ngày
- Hạn chế thời gian ngủ trưa, chỉ nên từ 30 – 60 phút
- Tạo tâm lý thoải mái trước khi đi ngủ, tránh suy nghĩ quá nhiều đến các áp lực bài vở hay thi cử gây suy nhược thần kinh
- Tập thể dục buổi sáng và buổi tối đều đặn (buổi tối nên tập những bài thể dục nhẹ nhàng hơn)
- Giữ không gian phòng ngủ sạch sẽ, thoáng mát và hạn chế ánh sáng, tiếng ồn
- Không sử dụng các thiết bị điện tử ngay trước giờ đi ngủ, nên tắt các thiết bị này trước khi đi ngủ khoảng 30 – 60 phút
- Ngâm chân bằng nước ấm hoặc nghe nhạc nhẹ nhàng trước khi đi ngủ
- Chú ý chế độ dinh dưỡng đầy đủ, hạn chế ăn vặt và tránh các loại thực phẩm gây khó tiêu, đồ chiên rán, đồ ngọt hay các loại thức uống lợi tiểu vào buổi tối. Bổ sung các thực phẩm giàu canxi, sắt và omega-3 để cải thiện trí nhớ, thể chất và trị mất ngủ hiệu quả. Bao gồm: thịt cá, hải sản, thịt bò, cải bó xôi, rau dền, súp lơ xanh, đậu nành… Ngoài ra, có thể uống một ly sữa ấm trước khi đi ngủ 30 phút.
Nhìn chung, chứng mất ngủ ở tuổi dậy thì không quá nguy hiểm và có thể tự khắc phục bằng cách điều chỉnh thói quen sinh hoạt, chế độ dinh dưỡng. Đặc biệt, cha mẹ không nên tạo áp lực quá lớn cho trẻ. Tâm lý thoải mái sẽ giúp trẻ dễ ngủ, đảm bảo sức khỏe để phát triển thể chất và tinh thần.
Xem thêm:
