Đau thượng vị là tình trạng bệnh lý có thể xảy ra ở mọi đối tượng . Cảm giác đau âm ỉ vùng bụng dưới lan từ vùng bụng ra sau lưng gây ảnh hưởng không nhỏ tới cuộc sống của người bệnh. Tìm hiểu nguyên nhân, triệu chứng và cách chữa sẽ giúp các bạn phòng tránh và thoát khỏi căn bệnh này.
Đau thượng vị là gì? Đau thượng vị là ở đâu?
Thượng vị nằm ở vị trí trung tâm ở phía trên của ổ bụng, bên cạnh mép sườn. Khu vực nằm giữa xương ức và rốn ta có thể cảm nhận vị trí này khi sờ vào khu vực phình ra ở bụng trên. Đau âm ỉ vùng thượng vị thường liên quan tới dạ dày, tuyến tụy, tá tràng…
Đau thượng vị là cảm giác đau nhói, đau âm ỉ hay quặn thắt ở khu vực bụng dưới tới sườn. Cơn đau có thể lan từ vùng bụng ra phía sau lưng, cảnh báo dấu hiệu cơ thể đang mắc các bệnh liên quan tới đường tiêu hoá.
Thông thường người bệnh sẽ cảm thấy bị đau thượng vị dạ dày ở những thời điểm như sau:
- Khi đói: Phổ biến nhất khi dạ dày không chứa thức ăn khiến dịch vị tiết ra, gây tổn thương thành dạ dày tạo cảm giác đau quặn ở ổ bụng.
- Sau khi ăn: Do thời gian dài axit trong dạ dày gây ra những ổ viêm loét, trong quá trình tiêu hoá thức ăn ma sát với những vết thương này. Dẫn đến tình trạng đau âm ỉ vùng thượng vị.
- Đau về đêm: Thời điểm 1 – 2 giờ sáng khi thức ăn đã được tiêu hoá hết nhưng cơ thể vẫn hoạt động khiến dạ dày tiết dịch vị. Lúc này axit dạ dày gây ra tình trạng đau thượng vị có chu kỳ.
Cảm giác đau âm ỉ vùng thượng vị không kéo dài mà thành từng cơn, đi kèm các triệu chứng như buồn nôn, tức ngực, chướng bụng, tiêu chảy… Hầu hết các triệu chứng đều tương tự như bệnh đau dạ dày khiến người bệnh lầm tưởng dẫn tới điều trị sai cách. Chính vì thế việc hiểu rõ nguyên nhân, triệu chứng sẽ giúp người bệnh rút ngắn được quá trình điều trị.
Triệu chứng đau thượng vị thường gặp
Đa số những cơn đau ở vùng thượng vị không xuất hiện độc lập mà đi kèm nhiều triệu chứng liên quan.
- Đau thượng vị từng cơn: Những cơn đau chỉ xuất hiện trong thời gian ngắn, nhưng lặp lại nhiều đợt trong ngày. Cơn co thắt từ rốn lan ra sau lưng khiến người bệnh vô cùng khó chịu. Nếu không sớm điều trị những cơn đau này sẽ xuất hiện với tần suất dày đặc, kéo dài khiến cơ thể mệt mỏi, chán ăn, sụt cân…
- Đau thượng vị buồn nôn, ợ hơi: Triệu chứng đau bụng trên rốn thường đi kèm buồn nôn, ợ hơi. Bởi dạ dày liên tục tiết axit gây ra áp lực ở ổ bụng. Đặc biệt là sau khi ăn, thực phẩm ma sát với các vết loét trên thành dạ dày gây ra cảm giác âm ỉ một lúc. Triệu chứng này dễ nhầm lẫn với các bệnh khác, người bệnh thường tự ý mua thuốc để giảm đau dẫn tới tình trạng chuyển biến xấu.
- Đau thượng vị âm ỉ: Những cơn đau bụng thượng vị âm ỉ thường gặp nhất ở người bệnh. Cơn đau chỉ kéo dài từ 15 – 20 phút tuy nhiên thường xuyên lặp lại. Đặc biệt là khi vận động mạnh, ăn quá nhanh hoặc quá đói.
- Nóng rát vùng thượng vị: Quá trình tiết dịch vị dạ dày, tiêu hoá thức ăn khiến vùng thượng vị sinh nhiệt, có cảm giác nóng rát. Triệu chứng này xảy ra ở bất kỳ thời điểm nào khiến người bệnh mệt mỏi, chướng bụng. Thường gặp nhất ở những người thường xuyên ăn đồ ăn cay, khó tiêu…
- Đau nhói, đau quặn vùng thượng vị: Vị trí bụng dưới thường có cảm giác đau nhói, đau quặn thường xuyên. Những cơn đau cấp tính không kéo dài quá lâu khiến người bệnh chủ quan không điều trị sớm. Dẫn tới xuất huyết dạ dày, thủng dạ dày gây nguy hiểm tới tính mạng người bệnh.
- Chướng bụng, khó tiêu, đi ngoài: Việc rối loạn chức năng tiêu hoá khiến người bệnh gặp các triệu chứng như tức bụng, đầy hơi hoặc đi ngoài thường xuyên. Những dấu hiệu này thường đi kèm với nhau khiến người bệnh không xác định được bệnh gì, kéo dài thời gian điều trị.
Nguyên nhân gây đau thượng vị
Theo Hội khoa học Tiêu hoá Việt Nam cho biết: 70% người Việt có nguy cơ mắc các bệnh về dạ dày, trong đó có 40% người có triệu chứng bị đau âm ỉ kéo dài. Độ tuổi nào cũng có thể mắc bệnh nhưng đa số là người trưởng thành từ 20 – 40 tuổi. Nguyên nhân gây đau thượng vị thường bởi các lý do dưới đây.
Sử dụng nhiều chất kích thích (rượu, bia, thuốc lá)
Thói quen uống rượu, hút thuốc thường xuyên khiến làm tăng quá trình bài tiết pepsin – thúc đẩy trào ngược. Việc sử dụng chất kích thích khiến não bộ tiết ra cortisol gián tiếp làm dịch vị dạ dày tiết ra nhiều hơn. Theo nghiên cứu, ước tính có khoảng 41% nam giới và 33% nữ giới bị đau thượng vị do hút thuốc lá.
Bên trong dạ dày ngoài việc tiết axit để tiêu hoá thức ăn nó còn tiết chất nhầy, prostaglandin nhằm tái tạo tế bào và làm lành vết loét. Tuy nhiên việc sử dụng chất kích thích thường xuyên làm ngăn cản hoạt động này, đồng thời trực tiếp làm giảm lưu lượng máu trong niêm mạc dạ dày.
Trào ngược dịch vị
Do rối loạn chức năng tiêu hoá, dạ dày liên tục tiết dịch vị dẫn đến tăng áp lực ổ bụng. Người bị đau vùng thượng vị thường xuyên có cảm giác đầy hơi, chướng bụng và trào ngược.
Bệnh này nếu kéo dài sẽ khiến cổ họng bị rát, đau nhức vùng ngực, khó nuốt, ho khan. Đặc biệt việc trào ngược thường xuyên có thể dẫn đến van dạ dày không thể đóng kín (thoát vị cơ hoành), người bệnh bị hôi miệng, hơi thở có mùi khó chịu.
Thường xuyên sử dụng thuốc kháng viêm không chứa steroid (NSAID)
Các cơn đau bụng thượng vị âm ỉ xuất hiện nhưng thay vì điều trị tận gốc, người bệnh lại sử dụng các loại thuốc giảm đau để ức chế các phản ứng của cơ thể. Các loại thuốc NSAID như phenylbutazon, indomethacin, aspirin, ibuprofen… gây ra ức chế sự tổng hợp chất bảo vệ niêm mạc dạ dày.
Dẫn tới dạ dày ngày càng bị bào mòn, mất khả năng bảo vệ khiến các vết loét xuất hiện.
Chế độ sinh hoạt không khoa học
Nguyên nhân gây đau thượng vị phổ biến nhất đó là do chế độ sinh hoạt không hợp lý. Thức quá khuya, nhịn đói, ăn quá no, ăn đêm… khiến quá trình tiêu hoá bị rối loạn, thức ăn bị ứ trệ khiến dạ dày phải liên tục tiết ra axit HCl.
Tình trạng liên tục kéo dài tạo áp lực tới các vị trí khác ở bộ phận tiêu hoá, những cơn đau vùng thượng vị hình thành, gây khó chịu cho người bệnh.
Không dung nạp Lactose
Lactose thường bắt gặp nhiều trong các sản phẩm từ sữa. Cơ thể không dung nạp được đường lactose khiến dạ dày không thể tiêu hoá, chướng bụng, đầy hơi.
Nguyên nhân của tình trạng này là do cơ thể thiếu một loại enzyme trong ruột non, tuỳ thuộc vào nồng độ lactose nạp vào cơ thể sẽ có những biểu hiện cấp độ khác nhau.
Đau thượng vị do các bệnh lý khác
Do vị trí thượng vị liên quan nhiều tới bộ phận tiêu hoá, vì vậy mà cơn đau vùng thượng vị có thể gây ra bởi nhiều bệnh lý như:
- Hẹp môn vị, viêm dạ dày tá tràng
- Viêm loét dạ dày tá tràng
- Viêm tuỵ (thể mãn tính, thể cấp tính, ung thư tuỵ)
- Viêm đại tràng
- Các bệnh về gan (áp xe gan, viêm gan)
- Sỏi mật, viêm đường mật hoặc bệnh giun chui ống mật
- Thủng dạ dày
- Thoát vị cơ hoành
Ngoài những bệnh lý trên, một số trường hợp người bệnh tim mạch cũng có thể là nguyên nhân gây ra tình trạng đau thượng vị. Nguyên nhân đa dạng vì vậy việc xác định được tác nhân tốn nhiều thời gian. Khiến việc điều trị bị chậm trễ, khó điều trị hơn.
Ngoài ra một số phụ nữ mang thai cũng sẽ gặp phải các triệu chứng trên. Nguyên nhân bởi vì tử cung mở rộng, gây chèn ép lên cơ quan nội tạng xung quanh khiến vùng bụng dưới bị đau nhức.
Đau thượng vị có nguy hiểm không?
Thượng vị nằm trung tâm cơ quan tiêu hoá nên khi cơ thể xuất hiện những cơn đau thì các bộ phận xung quanh cũng bị tác động. Đau thượng vị không quá nguy hiểm nhưng nó ảnh hưởng tới cuộc sống sinh hoạt của người bệnh. Các triệu chứng đi kèm của bệnh còn cảnh báo một số vấn đề sức khoẻ của đường tiêu hoá.
Mặc dù không ảnh hưởng trực tiếp tới tính mạng, tuy nhiên khi phát hiện cơ thể có những triệu chứng của bệnh đau thượng vị. Bạn nên đến cơ sở y tế để được thăm khám và kiểm tra.
Đau thượng vị phải làm sao? Cách điều trị
Hiện nay có nhiều cách điều trị chứng đau thượng vị bao gồm cả Tây y và Đông y. Mỗi phương pháp chữa bệnh đều có ưu và nhược điểm riêng, tuỳ thuộc vào thể trạng mà người bệnh có thể lựa chọn cách chữa phù hợp.
Giảm đau thượng vị bằng thuốc Tây y
Phổ biến hiện nay là cách điều trị đau thượng vị bằng thuốc, hiệu quả điều trị nhanh chóng nhưng phương pháp này cũng có ưu và nhược điểm như:
- Ưu điểm: Điều trị nhanh chóng các triệu chứng đau vùng thượng vị, giảm đau và phục hồi cơ thể tức thì. Thời gian sử dụng thuốc ngắn nên được nhiều người lựa chọn.
- Nhược điểm: Tuy nhiên thuốc tây lại gây ra nhiều tác dụng phụ đối với cơ thể. Không điều trị từ căn nguyên nên tỷ lệ tái phát rất cao.
Thông thường bác sĩ sẽ chỉ định các loại thuốc giảm tiết dịch vị dạ dày, thuốc diệt khuẩn HP hoặc thuốc kháng H2 để điều trị cho bệnh nhân.
Chữa đau thượng vị kéo dài bằng mẹo dân gian
Nếu cơn đau không quá nghiêm trọng thì người bệnh hoàn toàn có thể giảm đau bằng một số mẹo dân gian dưới đây.
Mẹo chữa bằng bột nghệ: Trong nghệ có thành phần curcumin tiêu diệt vi khuẩn đồng thời phục hồi các vết viêm loét trong dạ dày. Mẹo chữa đau thượng vị dạ dày này sẽ sử dụng bột nghệ kèm mật ong. Người bệnh dùng 1 thìa mật ong và khoảng 5g bột nghệ nuốt trực tiếp khi thấy cơn đau xuất hiện.
Mẹo chữa đau quặn vùng thượng vị bằng hạt chuối: Vị chát, đắng của hạt chuối giúp trung hoà axit trong dạ dày. Đồng thời thông tiêu, giải độc giúp người bệnh có cảm giác ngon miệng hơn. Cách thực hiện vô cùng đơn giản:
- Bước 1: Chuối có hạt còn xanh, thái lát mỏng sau đó đem phơi khô.
- Bước 2: Đem tán thành bột sau đó sử dụng.
- Bước 3: Mỗi ngày dùng một thìa cà phê, pha với nước ấm và mật ong
Chỉ cần sử dụng liên tục trong 1 tuần là cơn đau sẽ hoàn toàn biến mất.
Dùng tỏi chữa đau thượng vị: Trong Y học cổ truyền, tỏi được ví như một loại kháng sinh tự nhiên. Hàm lượng allicin dồi dào cải thiện bệnh đau dạ dày, đau thượng vị, ợ hơi, trào ngược thực quản… allicin như một loại kháng sinh, tiêu diệt vi khuẩn HP cải thiện hệ tiêu hoá của người bệnh.
- Cách 1: Ngâm 100g tỏi với 500ml rượu trắng trong thời gian 2 tháng là có thể sử dụng. Mỗi ngày uống 1 ly 10ml trong bữa ăn để cải thiện cơn đau.
- Cách 2: Nướng 1 củ tỏi với than cho tới khi chín mềm. Cho người bệnh ăn khi xuất hiện cơn đau, áp dụng cách này liên tục trong 1 tuần tình trạng bệnh tình sẽ chuyển biến tích cực.
Điều trị đau thượng vị bằng thuốc Đông y
Theo Đông y, nguyên nhân gây ra bệnh đau thượng vị do hỏa uất, khí trệ, huyết ứ hoặc tỳ vị hư hàn. Để điều trị, lương y sẽ bốc các vị thuốc giúp cải thiện can thận, lưu thông khí huyết, phong nhiệt…
- Ưu điểm: Điều trị tận gốc căn nguyên của bệnh vì vậy bệnh nhân không lo tái phát. Đồng thời cải thiện thể chất, bồi bổ sức khỏe thông qua các vị thuốc nam.
- Nhược điểm: Phụ thuộc vào cơ địa của từng người nên hiệu quả bài thuốc sẽ không giống nhau. Thời gian sử dụng thuốc lâu thì mới đem lại hiệu quả tốt nhất.
Người đau thượng vị nên ăn gì, kiêng gì để nhanh khỏi
Do nguyên nhân dẫn đến chứng đau bụng dưới là do dịch vị dạ dày. Chính vì vậy mà người bệnh nên tuân thủ các nguyên tắc như:
- Tối thiểu 3 bữa mỗi ngày, ăn đúng giờ để cân bằng lại chức năng của hệ tiêu hoá.
- Lựa chọn các thực phẩm dễ tiêu hoá, tránh các món đồ ăn nhanh kiến dạ dày phải làm việc nhiều hơn.
- Bổ sung rau xanh và hoa quả vào thực đơn để cung cấp khoáng chất, vitamin cho cơ thể.
- Giảm tiết dịch vị bằng các thực phẩm trung hoà axit như bắp cải, cà rốt, mật ong, bột nghệ…
- Hạn chế ăn thịt đỏ (thịt bò, thịt lợn….) do nhóm thức ăn này khó tiêu khiên dạ dày phải tăng công suất hoạt động.
- Đồ ăn cay nóng, dầu mỡ, vị chua khiến dạ dày tiết nhiều axit hơn làm các vết loét khó lành.
- Không uống rượu, bia sử dụng các chất kích thích trong quá trình điều trị bệnh.
- Sử dụng men tiêu hoá hoặc các loại sữa chua lợi khuẩn hỗ trợ cơ thể chuyển hoá thức ăn nhanh hơn.
Song song với việc thay đổi chế độ dinh dưỡng, người bị đau dạ dày cũng nên nghỉ ngơi, thư giãn. Tránh căng thẳng mệt mỏi khiến cơ thể tiết nhiều hormone cortisol gây áp lực tới hệ tiêu hoá.
Bệnh đau thượng vị hoàn toàn có thể điều trị bằng các phương pháp đơn giản nếu người bệnh chú ý tới sức khoẻ của bản thân. Bên cạnh việc sử dụng thuốc, người bệnh có thể kết hợp với chế độ sinh hoạt khoa học, ngăn chặn cơn đau tái phát. Nếu cơ thể có bất kỳ triệu chứng bất thường nào xảy ra, người bệnh nên tới các cơ sở y tế để khám và điều trị kịp thời.
