Ung thư gan là bệnh lý nguy hiểm và là nguyên nhân gây tử vong phổ biến thứ 3 trên thế giới sau ung thư phổi, ung thư dạ dày. Bên cạnh việc dùng các phương pháp chẩn đoán hình ảnh để xác định bệnh thì việc sử dụng chỉ dấu ung thư gan để nhận biết bệnh từ sớm cũng rất quan trọng, giúp bệnh nhân có tỷ lệ sống sót cao hơn nhờ việc được điều trị sớm.
Chỉ dấu ung thư gan là gì?
Chỉ dấu ung thư gan hay Tumor marker là những chất do tế bào ung thư hoặc tế bào khác trong cơ thể sản sinh để đáp ứng với ung thư hoặc các bệnh lành tính. Thành phần cấu tạo nên chỉ dấu ung thư là những phân tử protein có kích thước lớn cùng đường, chất béo do tế bào ung thư tổng hợp, thường hiện diện trong máu, nước tiểu, phân, tổ chức khối u hay trong chất dịch của cơ thể với nồng độ tỷ lệ thuận với sự phát triển của chính khối u đó.
Một chỉ dấu ung thư gan lý tưởng có 2 đặc điểm chính:
- Độ nhạy: Đây là nồng độ nhỏ nhất có thể định lượng được khi khối u chuyển sang giai đoạn ác tính. Nếu độ nhạy 100%, sai số âm giả là 0% thì có thể phát hiện rất sớm ung thư giai đoạn đầu.
- Độ đặc hiệu: Đây là khả năng phân định riêng biệt cho từng loại khối u, nếu độ đặc hiệu 100%,sai số dương giả 0% thì kết quả chỉ dương khi có phát hiện ung thư.
Các chỉ dấu ung thư gan hiện nay
Hiện hay, để phát hiện ung thư gan, các chuyên gia sẽ căn cứ vào 2 chỉ dấu là AFP (Alpha-FetoProtein) và AFU (Alpha-FuctoSidase).
AFP (Alpha-FetoProtein)
AFP (Alpha-FetoProtein) được chỉ định tuyệt đối cho những ai nghi ngờ ung thư tế bào gan, u tế bào mầm hoặc theo dõi điều trị sau phẫu thuật, hóa trị liệu bệnh u gan, tế bào mầm. Chỉ định tương đối cho những bệnh nhân xơ gan ung thư hóa, u tế bào mầm.
Ý nghĩa lâm sàng
- Chỉ số AFP có thể tăng thoáng qua hoặc kéo dài trên bệnh nhân bị viêm gan, xơ gan.
- Nghiên cứu cho thấy có 10 – 20% bệnh nhân xơ gan có AFP tăng cao trên mức sinh lý.
- 17% dao động trong khoảng 15 – 100μg/L, 2% bệnh nhân < 500μg/L, chỉ có 1% bệnh nhân cao hơn 500μg/L.
Giá trị tiên lượng AFP
- Tiên lượng tốt nhất khi half-life < 5 ngày.
- Những bệnh nhân có half-life AFP > 7 ngày sau 2 chu kỳ hóa trị liệu sẽ có tỷ lệ sống thấp hơn.
- Nếu AFP > 500μg/L thì tỷ lệ người bệnh bị ung thư gan rất cao.
- Xét nghiệm AFP cũng rất có ích cho những bệnh nhân bị nguy cơ cao như: Xơ gan rượu, Viêm gan B,C, tiên lượng dè dặt sau 5 năm theo dõi.
- Trong bệnh gan mãn tính theo dõi thấy AFP tăng cao nhất là lần sau cao hơn lần trước trong thời gian 1 – 2 tuần thì có khả năng ung thư hóa.
Alpha-fuctosidase (AFU)
Alpha-fuctosidase (AFU) là một enzyme do lysosom tiết ra > 400nmol/ml/h, độ nhạy là 65% và độ đặc hiệu lên đến 90%. AFU tỏ ra kém đặc hiệu hơn ở những bệnh nhân châu Phi, độ đặc hiệu cũng kém hơn AFP.
Định lượng đồng thời AFU và AFP giúp làm giảm 5-13% các trường hợp âm tính giả của AFP, như vậy, AFU có thể có ích khi phối hợp cùng AFP ở những vùng có tần suất ung thư biểu mô tế bào gan thấp.
Chỉ số chức năng gan GGT tăng trong 70-100% trường hợp ung thư gan nhưng không hoàn toàn đặc hiệu. Ferritin cũng tăng ở giai đoạn ung thư nhưng độ nhạy thấp và thường ít đặc hiệu và chủ yếu tăng trong những bệnh lý ác tính. Phosphatase kiềm tăng nhiều ở những bệnh nhân ung thư xương và ung thư gan.
Một số chỉ dấu ung thư gan khác
Ngoài 2 chỉ dấu trên, người ta cũng dùng DCP Decarboxyl prothrombin để xác định ung thư gan.
- Đây là một prothrombin bất thường do tế bào ung thư gan tiết ra, độ nhạy tương đương AFP, rất đặc hiệu.
- Năm 1984, Liebman cùng cộng sự đã phát hiện nồng độ DCP huyết thanh cao ở bệnh nhân ung thư biểu mô tế bào gan.
- Prothrombin được carboxyl hóa trong tế bào gan, dưới tác động của enzyme carboxylase phụ thuộc vào vitamin K.
- Trong ung thư gan, nếu thiếu enzym này sẽ gây tiết ra trong huyết thanh prothrombin bất thường là DCP.
- DCP có độ nhạy 70%, độ đặc hiệu 100% nhưng chỉ tỏ ra hiệu quả hơn AFP ở bệnh nhân có khối u trên 5cm.
Trên đây là những thông tin quan trọng về chỉ dấu ung thư gan. Những chỉ dấu này đóng vai trò vô cùng quan trọng như những xét nghiệm, chẩn đoán hình ảnh, giúp bác sĩ có thể chẩn đoán chính xác được tình trạng ung thư gan ở bệnh nhân hiện nay.
